Projekt
Plan odnowy i rozwoju wsi Wojcieszyce na lata 2011 – 2020 opracowany przez Grupę Odnowy Sołectwa Wojcieszyce
1. Charakterystyka miejscowości
Wojcieszyce są dużą wsią, liczącą prawie tysiąc mieszkańców. Pod względem przyrodniczym są położone na terenie makroregionu Pojezierze Pomorskie, w mezoregionie określanym jako Równina Gorzowska. Jest to teren o charakterze wyżynnym, ukształtowany pod wpływem procesów glacjalnych najmłodszego bałtyckiego zlodowacenia, porośnięty gęstymi lasami, wśród których występują liczne jeziora.
Wieś leży na zachodzie Polski (ok. 50 km od granicy z Niemcami), na północnym krańcu województwa lubuskiego. Administracyjnie przynależy do gminy Kłodawa w powiecie gorzowskim. Znajdują się kilka kilometrów na północny wschód od Gorzowa Wlkp., od którego dzielą ją rozległe pola, które ciągną się również na wschód (aż do wsi Różanki) oraz na zachód (w kierunku wsi Kłodawa będącej stolicą gminy). Grunty te należą do najlepszych użytków rolnych w regionie (III i IV klasa bonitacyjna).
W ostatnich latach wytyczono znaczną liczbę działek mieszkaniowych i mieszkaniowo-usługowych wzdłuż drogi krajowej nr 22 (Gorzów Wlkp. - Strzelce Kraj.) oraz drogi powiatowej nr ....., należy zatem przewidywać, że w ciągu najbliższej dekady powstanie ciągła (lub prawie ciągła) zabudowa pomiędzy centrum wsi a granicą miasta Gorzowa Wlkp.
Od zachodu wieś ogranicza rzeczka Srebrna, wypływająca z jeziora Ostrowite i wpadająca do Kłodawki, która jest prawym dopływem Warty. Północną granicę wsi do niedawna wyznaczało jezioro polodowcowe, zwane Wojcieszyckim (głębokość 8 metrów, powierzchnia 10,5 ha, 570 m długości i 210 szerokości), jednak zabudowa mieszkaniowa już zaczęła wykraczać poza ten limes. Niespełna kilometr dalej zaczyna się Puszcza Gorzowska, w której dominują drzewostany bukowe, sosnowe, dębowe i mieszane, a w bogatych i różnorodnych siedliskach występuje bogata fauna i flora.
Wojcieszyce leżą na obszarze o stosunkowo niewielkim zanieczyszczeniu środowiska. To, które było powodowane przez źródła energetyczne, stale się zmniejsza wraz ze stopniowym odchodzeniem od spalania węgla kamiennego na rzecz paliw gazowych i ciekłych. Już w latach 70 ubiegłego wieku powstała oczyszczalnia ścieków i część wsi (teren tzw. bloków oraz bazy SHR) została skanalizowana. W pierwszych latach XXI wieku został wybudowany kolektor odprowadzający ścieki do zbiorczej oczyszczalni w Łupowie, dzięki czemu można było zlikwidować lokalną i skanalizować kolejny fragment wsi. Jednakże znaczna jej część nadal jest pozbawiona kanalizacji, co stanowi uciążliwość dla aktualnych mieszkańców i obniża zainteresowanie nabywaniem działek budowlanych.
Z miastem wojewódzkim Gorzowem Wlkp. oraz sąsiednimi wsiami - Kłodawą i Różankami - Wojcieszyce są skomunikowane liniami podmiejskimi PKS.
Na terenie wsi odkryto liczne ślady bytowania człowieka z epoki prehistorycznej i starożytności, zaś ciągłość osiedleńcza datuje się od wczesnego średniowiecza. Pierwsze znane zapiski o Wojcieszycach (Wormesvelde) pochodzą z 1337, jednak już na przełomie XIII i XIV wieku powstał tu kamienny kościół, a więc już wtedy musiała to być osada znaczna. Zachował się korpus pierwotnego kościoła, do którego w późniejszym okresie została dobudowana apsyda ołtarzowa romański zachowująca romańską stylistykę, a z drugiej strony wieża o konstrukcji szachulcowej, nakryta barokowym hełmem.
Przez większość historii Wojcieszyce były wsią folwarczną. Do dzisiaj istnieją zabudowania gospodarcze, pochodzące z XIX wieku, a także pałacyk dzierżawcy. Po II Wojnie Światowej folwark został przejęty przez Państwowe Nieruchomości Ziemskie, zaczęło działać Państwowe Gospodarstwo Rolne, które później zostało przekształcone w Stację Hodowli Roślin, prowadząca hodowlę zachowawczą oraz twórczą roślin uprawnych.
Stacja Hodowli Roślin wywarła decydujący wpływ na rozwój wsi w II połowie XX wieku. Nie tylko dawała zatrudnienie znacznej liczbie mieszkańców, ale także budowała im mieszkania i organizowała aktywność społeczną. W latach 70 uległy likwidacji tzw. czworaki, a na ich miejscu wybudowano z wielkiej płyty trzy czteropiętrowe bloki mieszkalne. Dalsze cztery powstały w latach 80, co dało łącznie około 300 mieszkań o ówczesnym standardzie miejskim. Pod koniec lat 70 została wybudowana duża farma krów mlecznych. Część produkcyjna Stacji przynosiła znaczne zyski, które pozwalały na wypłacanie pracownikom przyzwoitych pensji oraz inwestowanie w rozwój przedsiębiorstwa oraz miejscowości - powstała stołówka zakładowa, stadion piłkarski oraz tzw. dom socjalny, w którym obecnie mieści się Gminny Ośrodek Kultury, przedszkole.
Wskutek zmian politycznych oraz społeczno-ekonomicznych zachodzących w Polsce po roku 1989 nastąpiło zdecydowane pogorszenie zewnętrznych warunków działania SHR. Zostało drastycznie okrojone finansowanie postępu biologicznego w rolnictwie, co uderzyło w dział naukowo-badawczy. Przedsiębiorstwo znalazło się w tzw. pułapce kredytowej, podobnie jak inne PGR, do likwidacji których zmierzała polityka państwa. Próbą wyjścia z tej sytuacji była restrukturyzacja gospodarstwa. Oznaczała nie tylko ubytek znacznej części majątku (ziemie i obiekty w Różankach oraz Kłodawie) ale i redukcje zatrudnienia. Spośród zatrudnionych wówczas 154 pracowników (w okresie największego rozkwitu działalności było ich 234) wymówienie otrzymało 67. SHR wyzbyła się obiektów nieprodukcyjnych: mieszkania, kotłownię i inne urządzenia komunalne przekazano Spółdzielni Mieszkaniowej "Trzynastka", przedszkole, dom socjalny (w którym już od kilku lat funkcjonował GOK) boisko i pawilon sportowy - Urzędowi Gminyk, zaś stołówkę sprzedano.
W 1993 roku zakład od Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa przejęła w dzierżawę na 10 lat spółka z o.o. pod nazwą "SHR Przedsiębiorstwo Rolno-Handlowe". Założyło ją 24 udziałowców - osób fizycznych, byłych pracowników Stacji. Do 1998 firma osiągała zyski uprawy ziemi oraz hodowli bydła mlecznego i jałówek. Jednak mimo wzrostu wydajności upraw i większej produkcji mleka, w 1999 po raz pierwszy odnotowano straty.
W listopadzie 2002 skończyła się 10-letnia umowa dzierżawy. Ziemie i budynki wróciły do AWRSP, która wystawiła je na przetarg, w wyniku którego nowym dzierżawcą został Maciej Mularski, właściciel Zakładu Ogrodniczego "Różanki", oddalonego kilka kilometrów od Wojcieszyc.
Zredukował on działalność do produkcji roślinnej, na części pól założył plantację wierzby uprawianej do celów opałowych, co dało możliwość drastycznej redukcji zatrudnienia. W obiektach po SHR nie prowadzi się już produkcji zwierzęcej, w większości stoją one puste i niewykorzystane, co prowadzi do przyspieszonego fizycznego niszczenia.
Upadek SHR oznaczał degradację ekonomiczną i społeczną miejscowości. Na redukcję zatrudnienia, związaną z restrukturyzacją, a później jego utratę wskutek likwidacji Stacji, nałożyły się skutki zwolnień grupowych oraz upadku szeregu przedsiębiorstw w pobliskim Gorzowie, w których znajdowała pracę spora liczba wojcieszyczan. Bezrobocie dotknęło (i nadal dotyka) wiele rodzin, oznacza obniżenie ich stopy życiowej. Zjawisko to w szeregu przypadków ma charakter trwały, ponieważ zapotrzebowanie na pracowników posiadających zawody związane z rolnictwem jest nikłe, a wobec bezrobocia, które okresami w powiecie i województwie wynosiło nawet 25% - było bardzo trudno o jakąkolwiek pracę.
W miarę poprawy ogólnej sytuacji gospodarczej wzrosły szanse na zatrudnienie w mieście. Przystąpienie do UE ułatwiło emigrację zarobkową, z czego skorzystała spora grupa mieszkańców, zwłaszcza młodszych wiekiem. Pracują w wielu krajach - Holandii, Hiszpanii, w Niemczech, na Cyprze, dość często w gospodarstwach rolnych lub ogrodniczych i najczęściej nadal utrzymują więzi z rodzinna wsią.
Mieszkańcy Wojcieszyc to nie tylko byli pracownicy SHR. Spora ich część utrzymuje się z pracy w przedsiębiorstwach produkcyjnych oraz usługowych, a także w instytucjach i urzędach na terenie pobliskiego miasta Gorzowa. W samej wsi istnieje kilka małych przedsiębiorstw transportowych, usługowych czy handlowych.
Niestety, wskutek systematycznie malejącego przyrostu naturalnego oraz racjonalizowania sieci placówek oświatowych w gminie, w Wojcieszycach została zlikwidowana szkoła podstawowa, a uczniowie są dowożeni do szkoły w odległych o kilka kilometrów Różankach. Fakt ten oznaczał ubytek jednej z instytucji kulturotwórczych oraz skurczenia się grupy wiejskiej inteligencji.
Można wskazać co najmniej kilka przykładów działań społecznych na większa skalę, które przyniosły trwałe rezultaty. W latach 60 w czynie społecznym została wybudowana szkoła (obecnie w tym budynku mieści się świetlica), na przełomie lat 70 i 80 powstał stadion piłkarski z pawilonem mieszczącym m.in. szatnie. Wybitne osiągnięcie, jak na miejscowość tej rangi i wielkości, stanowił awans i utrzymywanie się przez kilka sezonów w latach 80 drużyny piłkarskiej w III lidze państwowej i doprowadzenie jej do 1/8 finału Pucharu Polski, ale także zapewnienie dalszego funkcjonowania klubu w zasadniczo zmienionych realiach ekonomicznych.
Wojcieszycka społeczność nadal stanowi pod względem socjologicznym interesujący konglomerat. Charakteryzuje ją bardzo duża otwartość, zarówno w relacjach wewnętrznych, jak i na zewnątrz. Nie ma tutaj istotnych napięć i konfliktów, przeciwnie - są dobre doświadczenia współpracy ludzi należących do różnych środowisk. Należy też odnotować wysoki stopień tolerancji w kwestiach obyczajowych, religijnych czy politycznych. Istnieje więc duża szansa na zmobilizowanie znacznej części mieszkańców wsi, jeśli postawi się przed nimi ambitne wyzwania i wskaże realne sposoby rewitalizacji wsi.
Równocześnie należy jednak zauważyć negatywne zjawiska psychospołeczne, wyrażające się m.in. w narastaniu frustracji oraz poczucia, że społeczność Wojcieszyc jest gorzej traktowana przez władze gminy niż inne wsie przy planowaniu i podziale inwestycji. Jedna z przyczyn tego zjawiska jest prawdopodobnie fakt, że Wojcieszyce niezbyt dobrze wpisują się w strategie rozwoju gminy, polegającą na przekształcaniu znacznej części jej obszaru w „sypialnię” miasta Gorzowa.
Powstanie niniejszego planu oraz jego treść stanowi próbę reakcji na zjawiska i nastroje oraz poszukiwania środków zaradczych. Wykonanie zamierzeń zawartych w planie doprowadzi do istotnej poprawy warunków bytu, a przez to społecznego samopoczucia mieszkańców wsi oraz zmiany na korzyść jej postrzegania przez otoczenie. Będzie ono również wsparcie dla poszukiwania dla Wojcieszyc nowego modelu rozwoju, który może polegać m.in. na przekształceniu uzbrojonych, a niewykorzystywanych terenów b. SHR w obszary przemysłowe.
Działania „Odnowa i rozwój wsi” stanowią fragment Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013.